اهمیت مناطق آزاد ترکيه براي منطقه آزاد ارس

در دنياي امروز، وقتي معادلات ژئوپليتيکي و قدرت بين دولت ها مورد بررسي قرار مي گيرد، وجهه اصلي سياست جغرافيايي در عرصه رقابت بين دولت ها، با نقش آفريني غالب عامل اقتصاد و تجارت آزاد تعريف مي شود که از آن با عنوان ژئواکونومي ياد مي شود.

در دنياي ژئواکونومي و معادلات ژئواکونوميکي قدرت ها، برتري با کشورهايي است که از تمام پتانسيل هاي جغرافيايي سرزمين خود براي توسعه و انبساط حوزه فضايي فعاليت هاي تجاري- اقتصادي استفاده بهينه نمايند. در اين راستا، در دنياي رقابت هاي کنوني مي وان از مناطق آزاد، با توجه به فلسفه وجودي و کارکردي آنها به عنوان قلب هاي زنده و پوياي اقتصاد ملي- منطقه اي- جهاني و نيز از روابط بين آنها به عنوان شريان هاي اصلي اقتصاد ملي- منطقه اي- جهاني نام برد.

ترکیه قدرت اول اقتصادی آسیا

در حال حاضر، ترکيه به عنوان قدرت اول اقتصادي در منطقه جنوب غرب آسيا و نيز يکي از اقتصادهاي پوياي جهان با پتانسيل های تجاری- اقتصادی بسيار بالا، از جمله کشورهايي است که در زمينه احداث و استفاده بهينه از مناطق آزاد از تجارب موفق تري برخوردار است. ترکيه داراي بيست و يک منطقه آزاد است که هر کدام از اين مناطق در امر تجارت خارجي اين کشور از جايگاه ويژه اي برخوردار هستند. موفقيت مناطق آزاد ترکيه در رسالت آنها به قدري است که مردم اين کشور از مناطق آزاد ترکيه به عنوان موتورهاي محرکه اقتصاد و تجارت ترکيه نام مي برند.

تخصص های ويژه مناطق آزاد ترکيه

از طرفي نيز، تخصص های ويژه مناطق آزاد ترکيه متانسب با نيازهای اقتصاد محلی و نيز موقعيت جغرافيايي مناطق آزاد، نقش آفرينی ژئواکونوميکی ويژه ای را در عملکرد مناطق آزاد در چرخه اقتصاد محلی- ملی و فراملی شکل داده است. اين در حالی است که موقعيت ويژه ژئوپليتيکي- ژئواکونوميکي ترکيه نيز در موفقيت مناطق آزاد آن بي تأثير نبوده است. ترکيه در محل تقاطع قاره هاي اروپا، آسيا و آفريقا واقع شده است و همين امر موقعيت مواصلاتي و ارتباطي ويژه اي به اين کشور بخشيده است.

اين کشور به لحاظ موقعيت ژئوپليتيکي خود در معادلات قدرت هاي جهاني داراي جايگاه ويژه ای است که از آن به عنوان کشور دروازه اي ياد مي شود. بعلاوه، موقعيت کانوني ترکيه در بين فرهنگ هاي اسلامي- مسيحي، شرقي- غربي، ترکي- فارسي- عربي- روسي و نيز فرهنگ هاي اروپايي، اين منطقه را به نقطه تعامل بين فرهنگ هاي مختلف تبديل کرده است. اما، در مقابل، ايران نيز در منطقه بلحاظ موقعيت ژئوپليتيکي- ژئواکونوميکي از اهميت ويژه اي برخوردار است. خصوصاَ، جغرافياي ايران بعد از استقلال جمهوري هاي ترک در منطقه آسياي مرکزي و جمهوري آذربايجان به عنوان پل ارتباطي بين ترکيه و جمهوري هاي ترک نقش آفريني مهمي بر عهده داشته است. قابل توجه اينکه منطقه آزاد ارس نيز در مسير ارتباطي بين ترکيه و جمهوري هاي ترک واقع شده است.

مناطق آزاد ترکیه دروازه اتصال به اروپا

بنابراين، بدون ترديد توسعه همکاري ها بين منطقه آزاد ارس و مناطق آزاد ترکيه براي طرفين از مزايايي ژئواکونوميکي ويژه اي برخوردار خواهد بود. در حقيقت، مناطق آزاد ترکيه مي توانند به عنوان دروازه ورودي و حلقه اتصال منطقه آزاد ارس با اقتصادهاي پيشرفته اروپا، اقتصادهاي پوياي منطقه مديترانه و بازارهاي منطقه شمال آفريقا نقش آفريني نمايند.

اين در حالي است که ترکيه، از يک طرف در مسير مبادلات تجاری اروپا با آسيا واقع شده است و مانند يک دهليز ارتباطی تمام جريانات مادی و معنوی از جمله حرکت انسانها، کالاها، فرهنگ ها، انديشه ها، علوم و مهارت های جديد بشری را از قلب اروپا به سوی آسيا هدايت می کند و از طرف ديگر، عضويت کامل ترکيه در اتحاديه اروپا باعث تحولات عميقي در فرصت هاي جاري خواهد بود. شايان ذکر است، منطقه آزاد ارس بلحاظ ژئواکونوميکی در موقعيتی واقع شده است که می توان با بهره گيری از سياست های کارا و منعطف، بخش عظيمی از جريانات دهليز ترکيه را از مسير ارس به سوی آسيا هدايت کرد و از طرف ديگر، می توان بخش گسترده ای از جريانات آسيايي به سوی ترکيه و اروپا را از طريق ارس به مناطق آزاد ترکيه و از طريق آنها به بازارهای اروپا پيوند داد.

پتانسیل مناطق آزاد ترکیه

در حقيقت، مناطق آزاد ترکيه، با توجه به پتانسيل تجاری- اقتصادی- صنعتی بالای ترکيه و نيز تخصص های سطح بالا و موفق در مناطق آزاد، از قابليت بسيار خوبی، در دل قدرت سياسی- اقتصادی ترکيه برای نقش آفرينی موفق در معادلات ژئواکونوميکی فراملی و حتی تشکيل يک شبکه اقتصادی و يا کمربند اقتصادی به هم پيوسته در منطقه برخوردارند.اين نقش آفرينی حتی می تواند با تعميق همکاری های اقتصادی، بلحاظ ژئوپليتيکی نيز نقش آفرين شود.

در حال حاضر، نمود اين مسئله را می توان در روابط دوجانبه ترکيه با اتحاديه اروپا مشاهده کرد.به عبارتی، بعد از پيوستن ترکيه به اتحاديه گمرک اروپايي، استفاده از پتانسيل های مناطق آزاد برای تعميق تجارت آزاد بين ترکيه و اروپا در اين چارچوب در دستور کار قرار گرفته است و همچنانکه مشاهده می شود، بخش اعظم تجارت خارجی مناطق آزاد ترکيه با کشورهای اتحاديه اروپاست.

پيوستگي هاي عميق بين ترکيه و جمهوري هاي آسياي مرکزي

همچنين، با توجه به پيوستگي هاي عميق بين ترکيه و جمهوري هاي آسياي مرکزي- قفقاز و حضور موفق اين کشور در اين جمهوري ها، توسعه همکاري ها بين منطقه آزاد ارس و مناطق آزاد ترکيه راه را براي حضور گسترده تر اين منطقه در جمهوري هاي فوق هموارتر خواهد ساخت. به عبارتي، مديران منطقه آزاد ارس مي توانند از تجربه مناطق آزاد ترکيه براي حضور در جمهوري هاي ياد شده استفاده نمايند.

در مقابل، وجود منطقه آزاد ارس نيز مي تواند به عنوان حلقه ارتباطي مناطق آزاد ترکيه با منطقه قفقاز، آسياي مرکزي، آسياي شرقي، منطقه خليج فارس و بويژه بازار 70 ميليوني ايران نقش مهمي بر عهده بگيرد. در حقيقت، منطقه آزاد ارس در شمال غرب ايران، دروازه ورودي و ارتباطي ايران با کشورهاي CIS، ترکيه و اروپا به شمار مي رود.

با توجه به موقعيت و وزن ژئوپليتيکي حساس منطقه شمال غرب براي جمهوري اسلامي ايران، منطقه آزاد ارس مي تواند علاوه بر ارتباط ايران با کشورهاي مربوطه، به عنوان پل ارتباطي ديگر کشورهاي منطقه، بويژه ترکيه- با توجه به پيوستگي هاي فضايي، زباني و فرهنگي منطقه آذربايجان با دو حوزه ژئوپليتيکي ترکيه و قفقاز- آسياي مرکزي- نقش ژئواکونوميکي فرا ملي نيز بر عهده بگيرد.

تجارت خارجي ترکيه

حتي به راحتي مي توان اين منطقه را به عنوان گرانيگاه تعاملات تجاري- اقتصادي و فرهنگي سه محور ژئوپليتيکي ايران- کشورهاي CIS- و ترکيه تبديل کرد. البته، نقش آفريني اين منطقه در کريدور ارتباطي شرق- غرب نيز، با توجه به اهميت ويژه اين کريدور در تجارت خارجي ترکيه، به عنوان يک نقطه ارتباطي يا ايستگاه فعاليت هاي تجاري براي اين ترکيه از اهميت ويژه اي برخوردار خواهد بود.

با اين حال، اين اهداف به راحتي مهيا نخواهد بود. بنابراين، لازم است که تمام پتانسيل ها و ظرفيت هاي همکاري بين منطقه آزاد ارس و مناطق آزاد ترکيه مورد بررسي علمي و کارشناسانه قرار بگيرند تا از پتانسيل هاي موجود استفاده شود و نيز موانع موجود شناسايي شده و با همکاري طرفين، موانع موجود در جهت توسعه همکاري ها حل و فصل شود. بديهی است در صورت بکارگيري تدابير علمي و منطقي، منطقه آزاد ارس در جذب و برقراي روابط عميق با مناطق آزاد ترکيه از موفقيت هاي خوبي برخوردار خواهد بود.