معرفی مدرسه فارسی زبان دولتی در استانبول با سیستم آموزشی ایران

تاریخچه مدرسه ایران:

مدرسه ایرانیان در استانبول سرنوشت 90 ساله دارد. بانیان اصلی این مدرسه عده‌یی از تجار معروف و آزادیخواهی بودند که پس از جنگ جهانی اول به عثمانی آن زمان کوچ کرده بودند، از عملکرد این دست از ایرانیان که در قلمرو عثمانی مدرسه تاسیس کرده بودند اطلاع چندانی در دست نیست، اما با حضور افرادی چون صادق رضازاده‌شفق، ممتازالدوله و سیدحسن تقی‌زاده می توان به کنه و ذات آن دست یافت.

اسناد معتبری در این باره موجود است که برخی ایرانیان برای پیوند با فرهنگ ایرانی خود در خارج از کشور، به این کار مبادرت ورزیدند.

بطور نمونه گروهی از ایرانیان تاجر و جمعی از فرهنگ دوستان مقیم استانبول، انجمنی تشکیل داده و دبستان ایرانیان استانبول (1301ق/1884) را تاسیس کردند. برخی از آنان عبارت بودند از: «حاجی محمود آقا تاجرصدقیانی، حاجی حسن آقا تاجر صدقیانی، حاجی عباس آقا تاجر ایروانی، عبدالهادی آقا تاجر تبریزی، مشهدی آقا تاجر حبشی، حاجی میرزا حسین آقا تاجر اصفهانی، حاجی زین‌العابدین آقا تاجر خویی مشهور به بیت‌الله و حاج رضاقلی خراسانی.»

 مدیریت این انجمن بر عهده حاج رضاقلی خراسانی بود و برای ادار‌ه مدرسه، نظامنامه‌یی به تاریخ دوم شعبان 1301ق در هشت فصل و یکصد و دو ماده تنظیم شد و تمام امور مربوط به چگونگی اداره مدرسه، شرایط ثبت‌نام، شرایط شاگردان و معلمان و نحوه تدریس و مواد درسی و… در آن گنجانده شد که هدف از تاسیس و سیاست و روش‌های آموزش را به نیکی روشن می کند.

 این مدرسه تا سال 1306ش فعال و 120 شاگرد در آن مشغول به تحصیل بود.

رضازاده شفق یکی از معلمان زبان فارسی و تاریخ ادبیات ایران این مدرسه که مدتی در آذربایجان شوروی بود، پس از حمله روس‌ها به این منطقه به ترکیه مهاجرت کرد و در این مدرسه به تدریس پرداخت. کمتر از یک دهه بعد این دبستان مجددا آغاز به کار کرد و هم‌اینک نیز فعالیت دارد.

مدرسه ایرانیان در استانبول

مدرسه ایرانیان استانبول که اکنون در سال تحصیلی9۴- 1393، از پایه اول ابتدایی تا پایان پیش دانشگاهی (رشته های ریاضی و تجربی) را در بر دارد، دارای 2۲5 نفر دانش‌آموز پسر و دختر است. برنامه کلاس‌ها همان برنامه‌یی است که در مدارس داخل کشور اجرا می‌شود. ساعت کار از 8:15 الی 13:30 است و بعدازظهرها کلاس‌های تقویتی و فوق برنامه دایر می‌شود. این آموزشگاه از نوع نمونه مردمی است و بخش عمده هزینه ها از راه شهریه دانش‌آموزان تامین می‌شود. آموزگاران و دبیران مجتمع، اکثرا تحصیلات لیسانس و فوق‌لیسانس دارند و در تخصص خود از آگاه‌ترین دبیران کشورند که از طریق مصاحبه و مسابقه برگزیده می‌شوند.

مدت ماموریت آنها در ترکیه، هر یک دو سال و حداکثر سه سال است. شیوه تدریس و ارزشیابی همان است که در کشور جریان دارد. دانش‌آموزان همزمان با دانش‌آموزان مدارس داخلی امتحان می‌دهند و معمولا برای امتحانات هم ناظری از تهران اعزام می‌شود.

آنچه من را به این مدرسه جلب کرد، عوامل متعدد بود: زمان تاسیس مدرسه، چگونگی تشکیل آن، نظامنامه مدرسه، وجود بعضی معلمان که سراسر شوق بودند و در قبولی دانش‌آموزان ایرانی در دانشگاه های ترکیه تاثیر داشتند، همبستگی و تجمعی که این مدرسه در میان ایرانیان مقیم استانبول به وجود آورده بود و انتشار روزنامه های فارسی زبانی که در انقلاب مشروطیت موثر بوده است.

۱-تاسیس مدرسه

مدرسه ایرانیان مقیم استانبول، در سال 1301 ق/ 1263 ش/ 1884 م، چهارده سال پیش از آنکه مدرسه‌یی در تهران دایر شود به وجود آمد. موسسان مدرسه، گروهی از تجار و فرهنگ دوستان ایرانی بودند که ابتدا در استانبول انجمن تاسیس کردند. مدیریت این انجمن به عهده حاج رضاقلی خراسانی بود. جالب است بدانیم که هم‌اکنون در استانبول «انجمن خیریه مقیم ترکیه» (تاسیس 1945) به مدیریت محمد ابراهیم برهان الدین شبستری و درآمد ماهانه 20 هزار دلار دایر و در خدمت امور فرهنگی واقتصادی و اجتماعی نیازمندان است. مدرسه ایرانیان در یک اتاق استیجاری در محله والد خان در کنار مسجد فعلی ایرانیان، با 9 نفر دانش‌آموز شروع به کار کرد و میرزاعلی‌خان خویی و سپس حاج رضاقلی خراسانی معلمان این کلاس شدند. حاج رضاقلی با حضور سفیر ایران در ترکیه، جلسه‌یی تشکیل داد.

در آن جلسه تصویب شد که از طرف ایرانیان کنسرتی ترتیب داده شود. این کنسرت تشکیل شد و از محل درآمد فروش بلیت، خانه‌یی نزدیک سفارت ایران، در بهترین محله استانبول، خریداری شد و به مدرسه اختصاص یافت. پس از چند سال محل مدرسه فروخته شد و جای دیگری به وسعت 900 مترمربع در محله سلطان احمد، جنب دادگستری استانبول خریداری شد. این محل در سال 1279 شمسی به بیمارستان تبدیل شد و یکی از مجهزترین بیمارستان‌های آن شهر شد. سنگ نوشته‌یی از افرادی که به ساخت بیمارستان کمک کرده‌اند، در ساختمان موجود است.

اکنون مدرسه با 1780 متر مربع زیر بنا، در چهار طبقه و در مالکیت وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران قرار دارد. مدرسه به آزمایشگاه، کارگاه، سالن اجتماعات، کتابخانه و یک سوییت جداگانه مجهز است.

۲-نظام نامه خصوصی دبستان ایرانیان استانبول

در سال 1263، یعنی در همان سال تاسیس مدرسه، نظام نامه‌یی در هشت فصل و 102 ماده تنظیم شد و همه امور مربوط به اداره مدرسه، شرایط ثبت نام، شرایط دانش‌آموزان و معلمان، روش تدریس و مواد درسی در آن منظور شد. بطوری که هر کس به خوبی و روشنی تکلیف خود را می‌دانست. طبق موادی از این نظام نامه، مدت تحصیل در مدرسه 8 سال است و فارغ‌التحصیلان شهادت نامه می‌گیرند و به کار می‌پردازند. ماده 22 این نظام نامه، دروسی را که باید شاگردان بخوانند، به این ترتیب مشخص کرده:فارسی خواندن و نوشتن، علم عقاید، حرف و نحو عربی، منطق و معانی، تاریخ عمومی، تاریخ ایران، رسم، علم حساب، جغرافیا، هندسه جبر، هندسه رسمیه و مناظر مستویه، حکمت طبیعیه، کیمیا، تاریخ طبیعی، علم هیات قوانین دول، علم ثروت، اصول دفتر جدیدو لسان اجنبی.

ماده سی‌ام: زبان رسمی دبستان فارسی است. معلم دایمی دبستان و خلیقه ها مجبورند کودکان را فارسی آموخته و به تکلم کردن فارسی مجبور نمایند.

ماده سی و هشتم: از برای دبستان، حکیم مخصوص [پزشک] معین خواهد شد که لاقل پانزده روز یک مرتبه به دبستان آمده، شاگردان را معالجه کرده و از برای هر یک معالجه لازم باشد، نسخه دوا خواهد داد. [مورد توجه وزارت آموزش و پرورش]

ماده پنجاه و یکم: در دبستان، زدن معاملات تحقیریه به کل ممنوع است.

از موارد دیگر: معلم‌ها دایما با شاگردان با احسن معاملات حرکت کرده و تنبیهات و وصایا را نیز تا زمان مناسب اجرا نمایند. دبستان هیچ‌وقت بی‌معلم نباید بماند. شاگردان در دبستان نماز خود را ادا خواهند کرد. شاگردانی که زحمت کشیده و جلب‌توجه مافوق خود را کرده‌اند، اسامی آنها با خط جلی در لوحه مخصوص تحسین ثبت و در درسخانه آویخته خواهد شد.

3-معلمان این مدرسه

در فهرستی که آقای محمدعلی سلیمی‌نسب از مدیران مجتمع آموزشی فجر استانبول تهیه کرده است، غیر از حکمت بیک و الکساندر بیک که از مردم ترکیه و فرانسه‌اند، 45 نفر ایرانی در طول 126 سال اخیر، مدیریت مدرسه را بر عهده داشته‌اند که نمونه آنها شادروانان حسن تقی‌زاده و علی جواهرکلام بودند. یکی از مدیران دوره های اخیر این مدرسه سیدکاظم معصومی‌لاری بود که دو نوبت بمدت چهار سال مدیر مدرسه شد. ایشان را در انجمن خیریه ایرانیان مقیم استانبول دیدم. انسان فرهیخته و معلمی آگاه و نمونه بود و اکنون 77 سال دارد. او در دفتر یادداشتم چنین نوشته است:

«سیدمحمدکاظم معصومی‌لاری، متولد 1312 شمسی در کنگاور، دوره شش ساله ابتدایی را در مدرسه رازی کرمانشاه تمام کردم، دوره اول متوسطه را در دبیرستان بغداد و دوره دوم متوسطه را در دبیرستان فردوسی تهران.سال 1957 برای تحصیلات عالی به استانبول آمدم. در همان سال به علت داشتن خط خوب، در سرپرستی امور دانشجویان در ترکیه و مدرسه ایرانیان استخدام محلی شدم و بمدت 23 سال اداری بودم و هم سرپرستی امور دانشجویان و هم تدریس کردم. از سال 1958 تا این تاریخ هفته‌یی چهار روز در دانشگاه، انجمن خیریه، کتابخانه ملی ترکیه و انجمن بازرگانی ایرانی، کلاس زبان و ادبیات برای ترک‌ها و ایرانیانی که در استانبول متولد شده‌اند، ولی زبان مادری را نمی‌دانند، برگزار می‌شود.»آقای معصومی می‌گفت پس از انقلاب اسلامی در حالی که 23 سال معلمی کرده بودم، به من اعلام شد که می توانم به تهران بروم و به استخدام رسمی دولت درآیم. به تهران رفتم.

به من گفتند باید در منطقه 8 تهران مشغول شوم و کارم را ادامه دهم. گفتند نمی‌شود و تنها راهی که برای برگشت وجود دارد، خرید خدمت است. من هم به وزارتخانه رفتم. به اتاق مرحوم باهنر، وزیر آموزش و پرورش، و نامه‌یی نوشتم و همه حق و حقوقم را به دولت و شخص وزیر واگذار کردم تا صرف امور خیریه کنند. باز هم رضایت نمی‌دادند. می‌گفتند ممکن است بعد از شما فرزندانت اعتراض کنند.

من امضای موافقت فرزندانم را گرفتم و تحویل دادم و به ترکیه بازگشتم. با وجود اینکه الان 53 سال است در ترکیه زندگی می‌کنم حاضر نیستم ملیت ایرانی خود را از دست بدهم.»موضوع عشق به ایران و ملیت ایرانی را به هریک از ایرانیان مقیم استانبول که دیدار کردم، کاملا احساس کردم. خانم هنرمندی می‌گفت، با همه مشکلات خارجی بودن را تحمل و ملیت خود را حفظ می‌کنم. یکی دیگر از معلمان این مدرسه، رضا‌زاده شفق بوده است که «تدریس فارسی و تاریخ ادبیات ایران را در این مدرسه بر عهده داشت. شفق پس از حمله روس‌ها به آذربایجان و کشتار آزادیخواهان و تعطیلی روزنامه شفق، به ترکیه رفت و در این مدرسه به آموزش پرداخت[صدر هاشمی]

۴- مرکز تجمع ایرانیان

مدرسه ایرانیان استانبول محل تجمع ایرانیان و بحث‌های آزادیخواهان و تبادل نظر در مسائل ایران و بویژه موضوع مشروطیت بوده است. معمولا روزنامه های فارسی زبان که در ترکیه منتشر می‌شدند، از روزنامه های تهران پیشروتر و روشنگرتر بودند و در آنجا نوشته، و چاپ و به ایران فرستاده می‌شدند. این روزنامه ها عبارت بودند از: آزادی (1327 ق)، اختر (1313 ق)، سروش (1327 ق) به مدیریت علی اکبر دهخدا، شاهسون (1306ق) به مدیریت حاج عبدالرحیم طالبوف، شمس (1327 ق)، شیدا (1329 ق) و فکر استقلال (1328ق) .

مدرسه ایرانیان استانبول مرکزی برای انتقال فرهنگ غربی به ایران بوده است. این مدرسه سبب شد که در ایران مدارس مشابهی تاسیس شود و آموزش و پرورش جدید گسترش یابد. سهراب احسانی، دبیر فیزیک مدرسه بر این باور بود که سطح آموزش در مدرسه ایرانیان از مدارس ترکیه بسیار بالاتر است و حتی شاگردان این مدرسه بیشتر از دانش‌آموزان ترک در دانشگاه ها قبول می‌شوند.

منابع:دست نوشته های آقای محمد علی سلیمی‌نسب مدارس جدید در دوره قاجاریه، تالیف اقبال قاسمی پویا، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول،

مطالب مرتبط : 

نکات مهم در مورد مدارس در ترکیه

وضعیت تحصیلی فرزندان در پروسه مهاجرت به ترکیه

مجتمع آموزشی فجر ایرانیان استانبول

خیابان دیوان یولو (سلطان احمد) ، فرعی عمران اوکتم (عدلیه سرای) ، کوچه ترزی حانه ، پلاک 7

02125178225 ، 02125166416