فرصت های همکاری (صادرات) ایران و ترکیه در حوزه فناوری اطلاعات

گفتگوی آقای رضا حسنی مدیر ترکیه پرتال با دکتر حمیدرضا احمدیان مشاور فناوری و نوآوری اتاق بازرگانی با موضوع فرصت های همکاری (صادرات) ایران و ترکیه در حوزه نرم افزار و فناوری اطلاعات برگزار شده است

میهمان برنامه:

آقای دکتر حمیدرضا احمدیان مشاور وزارت صنعت و معدن بودند. در حال حاضر مشاور فناوری اطلاعات بانک مسکن هستند. کارشناسی نرم افزار دارند. ارشد مدیریت فناوری اطلاعات دارند. دکترای علم اطلاعات گرایش بازیابی اطلاعات دارند. مشاور مدیر عامل در بانک مسکن هستند. به مدت 4 سال مدیر کل دفتر نوآوری و حمایت از سرمایه گذاری  وزارت ارتباطات در قسمت استارتاپ ها و پژوهش بنیان بوده است. مدیر فن آوری اطلاعات وزارت اطلاعات بوده است. در این سازمان مدیریت برنامه داشتند.

موضوع کار ما صادرات نرم افزاری و صادرات خدمات فناوری اطلاعات و فرصت های کاری و سرمایه گذاری است که در ترکیه یا خارج از ترکیه وجود دارد

اگر مقدمه ای در این زمینه هست بفرمایید؟

مسئله صادرات خدمات و نرم افزار مسئله جدیدی نیست. ما شرکت هایی داشتیم که در این فضا فعالیت داشتند و کار میکردند. مثلا یک آفیس در خارج از کشور راه اندازی میکردند یا به صورت واقعی یا مجازی یا شرکای تجاری پیدا میکردند و این کار را انجام میدادند. مشکلی که بوجود آمد این که قوانین حمایتی ما خیلی خوب نبود برای حمایت کردن از این کسب و کار ها. چون اساسا این کسب و کار ها ، کسب و کار نو پا هستند و مقداری نیاز از حمایت داخل است پس مشکل شماره یک ما این بود که ساختار حمایتی ما ساختار درستی نبود. مشکل شماره دو این بود که اساسا شرکت های ما دیتا های خوبی نداشتند. مثلا شرکتی که میخواهد در بازار ترکیه دسترسی به دیتا های ولیدی که چگونه به بازار ترکیه وارد شود ندارد. با مطالعاتی که ما انجام دادیم نزدیک ده سال است که دوستان در اتاق بازرگانی و در سازمان صنفی و در وزارت ارتباطات و در جاهای دیگر داشتند تلاش میکردند که آئین نامه ای تدوین کنند بنام آئین نامه حمایت از صادرات نرم افزار و خدمات. همیشه این آئین نامه جایی گیر میکرد. هدف این آئین نامه این بود اگر کسی میخواهد صادرات انجام بدهد نیاز به یکسری مجوز و حمایت گمرکی دارد و برای انتقال ارز بگیرد باید چگونه بگیرد. اگر کسی بخواهد مجوزهای صادراتی بگیرد باید چکار کند. چون نرم افزار اساسا جزء دارایی های نامشهود است. و برای گمرک مشکل داشتیم. شاید خیلی از شرکت ها بگویند ما چرا باید برویم گمرک من یک محصول دارم و آن را ایمیل میکنم و پول آن را میگیرم. من میگویم اگر در اندازه بین المللی بزرگ باشید اتفاقا این صادرات را در اسناد خود نشان دهید. من زمانی که در وزارت ارتباطات بودم یکی از چیزهایی که دنبال میکردم همین موضوع بود. که این مسئله باید قانونمند باشد. خوشبختانه بعد از رفت و آمد های زیاد در ابتدای سال گذشته شورای عالی صادرات این آئین نامه را پذیرفت. ولی متاسفانه تا امروز ابلاغ نکرده است. ما اگر میخواهیم کاری را درست انجام دهیم نیاز به قانون داریم که در اینجا جای این قوانین خالی است. این قانون باید باشد تا از افراد موفق در این حوزه حمایت کند.

در ترکیه یک منطقه آزاد هست که الان تبدیل به پارک علم و فناوری شده و در آنجا حمایت میکند از شرکت هایی که در حوزه ی بخصوص فناوری اطلاعات و گیم است. من از مدیر این منطقه سوال کردم چون محصول نیست شما چطور حمایت میکنید گفت آنها یک مدل درست کردند که و از آنها حمایت میکنند و صادرات خدمات و نرم افزار دارند. در ترکیه چند وقت پیش یک گیم به شرکت امریکایی به قیمت یک میلیارد و هشتصد میلیون دلار فروخته شد. چون ساختارهای مختلفی داریم مثل پارک های علم و فن آوری و معاونت علمی و غیره

به نظر شما برای این دو مشکلی که وجود دارد هم اطلاعات ولید هم قوانین چه سازمانهایی و چه ارگانهایی باید این کار را انجام دهند؟

یک وقت ما میگویم اطلاعات ولید میخواهیم این اطلاعات ولید چه کسی باید بدهد؟ من معتقدم این اطلاعات ولید را باید بخشهای خصوصی فعال در این بخش بدهند. مثلا پرتالی که شما میدهید باید منشاء و مبدا این اطلاعات ولید باشد. نباید انتظار داشته باشیم که معاونت علمی یا نهاد دولتی این اطلاعات را بدهد. نکته ای که وجود دارد این است که سازمان توسعه تجارت در قوانین بالا دستی این اعتبارات و این امتیازات را دارد که این گزارشات را تولید کند و منتشر کند. یا منتشر نمیکند یا خیلی مفید نیست یا به موقع نیست یا حمایت های بعدی ندارد. اطلاعات ولید را باید بخش خصوصی فعال در این حوزه منتشرکند این نکته اول. اگر بخش خصوصی فعال در این فضا شکل بگیرد هم معاونت علمی هم سازمان توسعه تجارت می توانند کمک کنند. و هیچ محدودیتی برای کمک کردن وجود ندارد.

نکته دوم ما باید کمک کنیم یکسری پلتفرم ها و شرکت ها در فضای مراودات بین المللی برای صادرات نرم افزارو خدمات وارد بشود. آیا این اتفاق افتاده است در حال حاضر؟ بله اتفاق افتاده است. یکسری شرکت ها به این سمت آمده اند. آنها یا سفارش مشتری میگیرند یا بازار شناسی میکنند و شرکت به آن بازار وصل میکنند. آیا دولت حمایت میکند؟ بله اگر شرکتی در این فضا کار کند معاونت علمی بطور مشخص اعتبارات مشخصی برای این موضوع دارد. همچنین سازمان توسعه تجارت. مشکل بعدی در مورد قوانین، ما در حوزه ی صادرات نرم افزار و خدمات چالش قوانین مورد نیاز را داریم. وقتی این چالش باشد باید منتظر رفتار های سلیقه ای هم باشیم. ما الان در سازمان توسعه تجارت در کارگروه صادرات خدمات فنی مهندسی یک کمیته ماده 9 داریم که وظیفه آن رسیدگی به مشکلات و درخواست ها و نیازهای این شرکت ها است.

ترکیه به عنوان کشوری که روابط با ثباتی با آن داریم و هم از نظر فرهنگی و جغرافیایی خیلی امتیازات خوبی با آن داریم و دوستان خیلی راحت میتوانند دسترسی پیدا کنند

فکر میکنید چه فرصت هایی است برای کسب و کار ایرانی  برای دوستان که بتوانند از فضای ترکیه استفاده کنند؟

خیلی از دوستان در فضای مجازی دیدم که میگویند نمیشود در ترکیه کار کرد و کار در آنجا سخت است. ولی من این ادبیات را نمیپسندم. بخش اعظم و جدی کشور ما اشتراک زبانی و نزدیکی فرهنگ با ترکیه داریم. که پارامتر مهمی است. من  چند آمار میدهم به این آمارها دقت کنید ازنظر من با مطالعات دقیقی که انجام دادیم میگویم کجا میتوانیم کار کنیم. جمعیت ترکیه نزدیک جمعیت کشور ماست. جمعیت شهر نشینی 75 درصد که نزدیک به ماست. جی بی پی ترکیه 771میلیارد دلار است به متوسط سالانه رشد جی بی پی در ترکیه 6/5 دهم درصد است. این اطلاعات حوزه ی اول. اطلاعات حوزه ی فناوری تقریبا 77 میلیون خط تلفن همراه فعال دارند. 89 درصد کاربران در ترکیه گوشی هوشمند امروزی دارند. کاربران تلفن همراه فقط طی یکسال اخیر30 درصد افزایش یافته است و این نشان میدهد بازار اپ در ترکیه خیلی فعال است. چون 30 درصد رشد در یکسال دارند. به کاربران لب تاب نگاه کنیم 40درصد کاهش داشته است. این نشان از این که حوزه ی اپ در ترکیه جدی است. نفوذ اینترنت نزدیک 74 درصد است. متوسط استفاده روزانه از اینترنت نزدیک 7 تا 8 ساعت است. شبکه های اجتماعی نزدیک سه ساعت است. بیشترین شبکه اجتماعی واتس اپ است. حجم بازار فن آوری اطلاعات ترکیه که در سال 2019 طبق آمار رسمی 22 میلیارد دلار بوده است. این نشان از رشد 14 درصد نسبت به سال قبل داشته است. شغل جدید اعلام شده در حوزه ی فن آوری اطلاعات در سال 2019 در ترکیه 143 هزار شغل بوده است. نکته جالب در ترکیه این است که هر واحد رشد فن آوری اطلاعات منجر به 8/1 واحد رشد کل اقتصاد ترکیه میشود. یعنی آمار و ارقام نشان میدهد که ما با یک بازار چابک روبرو هستیم. مهم این است که کجای این بازار بالقوه وارد شویم این یک مسئله مهمی است. تقریبا بازار it در 2018 و 2019 در ترکیه یکسان بوده است. بیشترین سهم بازار در ترکیه به نرم افزار بر میگردد. بعد از آن در لبه ارتقای تکنولوژی هم هستند  طبق آمار و گزارش هایی که وجود دارد در بحث هاردور و بحث سرویس هستند. اما با آمدن کرونا باعث شده است که سهم سرویس بالا برود. و سهم هاردور پایین بیایید. یعنی ما با بازاری مواجه هستیم که تقریبا دوسوم این بازار نرم افزار و خدمات است. ما که اشتراکات زبانی داریم و تعداد ایرانیان مقیم ترکیه زیاد است چرا در این بازار موفق نبودیم؟ به علت اینکه دانش آن را نداشتیم. بازار محتوا بازار شماره یک فعال برای ما در ترکیه است. و به آن کمتر توجه کرده ایم. باید روی این برنامه داشته باشیم چون اگر اطلاعات حوزه ی مدیا را در بازار ترکیه بررسی کنید میبینید که تقریبا 72 درصد کاربران فعال در ترکیه به موسیقی آنلاین گوش میدهند. ویدئو آنلاین 93 درصد استفاده داشتند. اگر ما محتوای این بخش بتوانیم مدیریت کنیم یا ورود پیدا کنیم با بازار خوبی روبرو میشویم. در گزارشات شما دیدم که گفته بودید جستجوهای صوتی در بازار ترکیه 45 درصد است. ما اگر استارتاپی در اینجا داریم باید وصل شویم به آن بازار که وجود دارد و حلقه هایی که آن بازار را میشناسند. در کنار حلقه های موجود ورود به آن بازار کنم. یا ما هسته هایی در بازار ترکیه شکل دهیم که ظرفیت بازار بشناسد و بگوید من مشاور شما هستم و ظرفیت بازار میشناسم بیا توانمندی هایت بگو من به تو سفارش کار میدهم. یا یک پلتفرم فریلنس هست میتواند سفارشات بگیرد و کار انجام دهد. اینها مدل های کاری هست که در ترکیه میتوان انجام داد. باید در این فضا شرکت های ما آشنا شوند.

یک نکته درباره استفاده از سرچ های صوتی که جالب بود حتی راننده تاکسی ها که دنبال جایی هستند صوتی مکان را میگویند. بین سنین 35 تا 60 هم از سرچ صوتی استفاده میکنند. اینجا بازار خوبی هست در صحبتی که با آقای امامی نژاد داشتیم این است که قوانین نانوشته ای وجود دارد که حتی شرکت های خیلی بزرگ مثل آمازون یا گوگل که چند وقت پیش ترکیه را جریمه کرد نتوانستد موفق شوند.

اگر ترکیه بازار خوبی است ولی بازار سختی هم هست اینکه از کجا وارد شویم و به چه صورت وارد شویم با چه حلقه هایی وارد شویم مهم است؟

صد در صد همین است من در صحبت هایم همین را گفتم. مدل ورود به بازار ترکیه مدل بسیا بسیار حساسی است. بازار ترک ها یک بازار مقید و درون گرایی است. و برای ورود به این بازار درونگرا باید از انواع ترکیب های مختلف استفاده کنید. پیدا کردن پارتنر خوب و اتصال به پروژه های خاص و غیره در واقعه باید خودتان را به آنها ثابت کنید. من توصیه میکنم که ما در بازار ترکیه تیم هایی داشته باشیم و شرکت هایی داشته باشیم که اتصال بازار انجام دهند اگر از بعد محصول صحبت میکنیم. اگر در بعد نیروی کار صحبت میکنیم جنس اتصال به این بازار متفاوت میشود. ما باید این افراد را با قوانین و ادبیات و  استانداردهای ترکیه آشنا کنیم. بازار ترکیه در دو سال آینده یک بازار 160 میلیارد دلاری هست. مارکت جذابی هست. درآمد سالانه ترکیه تقریبا برای یک مهندس نرم افزار که بین سه تا پنج سال سابقه کار دارد حدود 18 هزار دلار در سال است. در کشور ما این عدد نزدیک سه هزار دلار است. بازار آلمان نزدیک 50 هزار دلار است. این یعنی نیروی کار ترکیه مستعد حضور در بازار اروپا است. و اگر نیروی کار ما بدرستی وارد بازار ترکیه شوند میتوانند به  بازار بزرگتری فکر کنند.

از نظر اتصال به بازار محصول که خیلی جذابتر است با توجه به حضور کشورهای اروپایی و امریکایی میشود از اهرم فشار دولتی استفاده کرد که در قالب تفاهم نامه یا در قالب یکسری قراردادهای خواهرخواندگی بین پارک ها ی علم و فن آوری یا یکسری نهادهای میشود این کار را انجام داد یا نه؟

این سوال جای بحث زیادی دارد. به راحتی نمیشود جواب داد. دلیل دارد. اگر ترکیه در بازار اروپا موفق شود ما در این مسئله یا همکاری های مشترک موفقیت های زیادی کسب خواهیم کرد. ترکیه یکسری تارگت برای خوش گذاشته مثلا صادرات فاوا بین سال 2014 تا 2018 در ترکیه سه برابر شده است. الان در ترکیه نیروی کار نسبت به اروپا ارزان تر است. پس اگر ترکیه در بازار اروپا نقش جدی تری در حوزه ی فاوا بگیرد مجبور است یا بهترین گزینه برای او این است که تامین نیروی انسانی از نیروی انسانی ایران که به مراتب ارزانتر است تامین کند. همین کاری که الان ارمنستان و آذربایجان انجام میدهند.

در حوزی مباحث آماری و حجم بازار و مباحث دیگر که دادید به نظر شما بازار ایران از نظر بزرگی و فرصت های سرمایه گذاری به صورت ارزی با مقیاس دلار چه مقایسه ای با ترکیه میتوانیم داشته باشیم؟

مقایسه اینجا سخت است. در ترکیه بین سالهای 2000 تا 2017 شروع حرکت جدی به سمت فناوری اطلاعات بوده و هیچ کس سهمی برای ترکیه در بازار it نمیدید. ولی توانست 16 میلیون میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی برای این حوزه جذب کند. الان ترکیه میگوید من صادراتم در بخش it 82 درصد اروپا است. ترکها در یکسال اخیر در بحث آی سی تی در بازار افریقا کار میکنند . ما در حوزه ی جذب سرمایه گذاری خارجی به دلایلی که داریم از جمله تحریم ها موفق نبوده ایم. بجز آن بازار ما یک بازار ناشناخته است. ما در مورد توانمندی و ظرفیت بازارمان و شرکت ها هیچ صحبتی نکردیم. ما ظرفیت عمومی ایجاد نکردیم. پس نمیتوانیم این دو را با هم مقایسه کنیم. اما یک اتفاق در حال افتادن است و آن این است که ظرفیت نیروی انسانی ما  و توان فنی انسانی ما اصلا کم نیست. ما ظرفیت بسیار بالای داریم که در هر بازاری موفق شویم. ما باید کمک کنیم آنها وارد آن  بازار شوند.

آیا حضور بچه های فنی که از نظر فنی کم ندارند حتی در جاهایی هم خیلی جلوتر هستند این برای خود ایران چه چیزی دارد. آشنایی یک نفر به فناوری اطلاعات ترکیه میتواند چه بازگشتی در سرمایه مالی و معنوی و ارتباطی برای ایران داشته باشد؟

با اتفاقی که در نرخ ارز افتاد و اینکه ما میبینیم لیر تغییر زیادی نداشته بنابراین اگر یک جوان ایرانی بخواهد برای تحصیل به اروپا برود یا ترکیه یک تفاوت معناداری وجود دارد. برای شروع کار اینکه در اروپا یا امریکا باشد یا ترکیه تفاوت معناداری وجود دارد. این تفاوت میتواند به ما کمک کند که اساسا امروز برای شروع کار در فضای بین الملل چه بصورت استارتاپی چه شخصی چه شرکتی بازار ترکیه میتواند بازار با حاشیه ای سود مطمئن و حداقلی باشد. ولی این هم راه دارد راه آن این است که ما مجموعه ای هایی داریم که در ترکیه فعالیت میکنند. و تلاش میکند بازار معرفی کند باید راهای اتصال و فرمول های اتصال بگذارد جلوی افراد و پارتنرهای آنها را پیدا کند. حتی رقبای آنها را پیدا کند. این یک گام موثر است. این نقش را دولت نمیتواند انجام دهد. دولت باید از شما حمایت کند.

اگر بخواهیم بازار فناوری اطلاعات(آی تی) و آی سی تی را از نظر موضوعی مثلا گیم باشد یا فروشگاه های اینترنتی از این دید نگاه کنیم به نظر شما چه فرصت هایی وجود دارد  چه حوزه هایی موفقتر هست برای کار؟

من حوزه شماره یک ترکیه بازار حوزه ی محتوا میبینم. بازار دوم در ترکیه بازار مدیا است. گیم هم در بازار مدیا است. بازار سوم بازار ای آر پی است. این سه اولویت اول در ترکیه است. اینها کسب و کارهای کم چالش تر است.

در مورد ارزهای دیجیتال چطور است دولت ترکیه سیاست حمایتی دارد در این حوزه چطور است؟

اگر بحث شما در استخراج و ماین است که آنها خیلی وابسته به سیاست های دولتها است. اگر پذیرش کار با رمز ارزها باشد در مرحله اول به سیاست های دولت برمیگردد. ولی خیلی از دولتها از این رمز ارزها به عنوان کالا نگاه کردند. و توانستند مباحث تبادلی آن با فرمت یک کالا حل کنند. نکته ای که وجود دارد در خصوص بازار رمز ارزها درترکیه و همه کشورها در پذیرش این رمز ارزها همه ورود پیدا میکنند. اما اینکه کی ورود کنند مهم است. در کشور ما این رمز ارزها را فعال میکنیم اما رمز ارزها باید در کشور خودمان باشد. مثلا شما نمیتوانید بروید در سوپری خرید کنید و یک رمز ارز بدهید. این بعید است در کشور ما. چون مکانیسم های کنترل آن وجود ندارد و اساسا باعث ریزش پول ملی میشود. در ترکیه هم همین اتفاق خواهد افتاد. یعنی در خرید های جزء اجازه استفاده از آن را نمیدهند. اما در خرید کلان که بار کمتری بر شبکه مالی بیاورد امکان تبادل رمز ارز را دارد.

در مورد اینکه گفتید حوزه ی محتوا اولین بازار ترکیه است که پیشنهاد میدهید برای ورود توضیح میدهید که حوزه ی محتوا چه فرصت هایی دارد و چکار باید انجام دهند برای برای ورود؟

بازار محتوا در ترکیه با توجه به مطالعاتی که ما انجام دادیم چند بخش دارد. یکی بازار عام است یعنی از نیازهای عادی روزمره در ترکیه شروع میشود. مثلا یک شرکتی نیاز به طراحی یک لوگو دارد این یک بازار عام است. یکی میخواهد انیمیشنی تولید کند یا کارتون کوچک یا تبلیغات کوچک داشته باشد اینها بازار محتوا عام است. که افرادی با درجه تخصصی پائین تر ما مهارتی بالاتر هم میتوانند در آن موفق باشند. دسته دوم بازار روبه رشدی در حوزه ی محتوا متنی از طراحی وب ها و طراحی سایت ها و محتوای آن و تولید محتواهای دانشگاهی با آمدن کرونا همه در بازار خاص هستند. دسته سوم فضای که خود ترکیه وارد آن میشود اگر مستندات ببینید یک بازار مستعدی در حوزه ی انتشار موسیقی  یا محتوای صوتی وجود دارد. و یک بازار در حوزه ی سرویس هایی که اپراتورها میدهند. بحث مشاهده آنلان تلوزیون که یک بازار 60 درصدی است. این درصد نیاز به تولید محتوا دارد. در این فضا میتوان محتوای لازم تولید کرد. بحث پادکست ها که حدود 45 درصد مخاطب دارد. من یک پیشنهاد دارم که مجموعه ی ترکیه پرتال که در فضای تولید محتوا و انتقال آن است اگر این سگمنت ها را تفکیک کند و به مخاطبین داخلی برساند شاید بتواند اینها را آماده کند برای اینکه یا یک محصول را آماده کنند یا یک تیم جمع شود یا شخص با مراجع به شما بگوید من میخواهم در بازار ترکیه یک تیم دارم که توانایی تولید پادکست دارد حالا شمایی که مارکت ترکیه را میشناسید میگوید استاندارد آن را من میگویم ونحوه ی توزیع آن را من میگویم در واقع من مشارکت میکنم و شما را به بازارهای ترکیه وصل میکنم.